Dzisiaj udajemy się na jeden z najciekawszych odcinków pozycji pomorskiej. Mimo niewielkiej rozpiętości, bo zajmuje on przestrzeń niespełna 3 km pomiędzy Jeziorami Wielimie i Dołgie, znajdziemy tu ponad 20 rozmaitych konstrukcji, spełniających różnorodne role. W latach 30. XX wieku rejon Szczecinka został uznany przez niemieckich sztabowców za miejsce potencjalnego ataku Wojska Polskiego. Zapewne z tego powodu większość schronów odcinka Exerzierplatz* wzniesiono stosunkowo wcześnie, bo już w 1934 roku. W 1944 roku odcinek wzmocniono o kilka konstrukcji typu Ringstand 58**. Schron o sygnaturze E. 15, który dzisiaj spenetrujemy został wybudowany w 1934 roku i ulokowany w pobliżu brzegu Jeziora Dołgie. Był to ze wszech miar projekt wyjątkowy!
Schron E. 15 został wzniesiony niespełna 17 m od brzegu Jeziora Dołgie. Na tym odcinku brzeg jeziora stanowi wysoki płaskowyż, którego zbocze stromo opada w stronę lustra wody. Obiekt został wybudowany w pobliżu jego krawędzi. Schron do jeziora zwrócony był tylną ścianą, a jego stanowisko bojowe prowadziło ogień na głębokie przedpole odcinka Exerzierplatz. Obiekt pełnił kilka funkcji i łączył je wszystkie w swej drobnej kubaturze. Warto zaznaczyć, że projekt obiektu był indywidualny i drugiego takiego na całej pozycji pomorskiej nie odnajdziemy! Akcja saperów demontujących pancerze, nieco naruszyła bryłę Standu, aczkolwiek zachował się on w dostatecznym stanie. Tradycyjnie: eksplorując schron zachowaj szczególną ostrożność!
Pierwsza funkcja, jaką pełnił obiekt, widoczna jest już podczas zewnętrznych oględzin schronu. Stand otrzymał otwarte stanowisko obserwatora. Konstrukcyjnie stanowiło ono element elewacji wejściowej. Osobne wejście zamykane było stalowymi drzwiami. Stanowisko obserwatora składało się z ciasnego szybu, w którym służbę mógł pełnić jeden żołnierz. Co intrygujące, stanowisko nie było zabezpieczone żadnym poziomym pancerzem. Niemcy już w tym czasie powszechnie stosowali pancerną płytę dla obserwatora o grubości 100 mm (Panzer-Deckenplatte für Beobachter von 100 mm)***, także na odcinku Exerzierplatz, m.in. w obiekcie o sygnaturze E. 1. Obserwacja w schronie E. 15 odbywała się bez wykorzystania wyszukanego sprzętu optycznego. Obserwator komunikował się z załogą schronu poprzez rurę głosową, prawdopodobnie mógł skorzystać także z telefonu. W jego stanowisku ulokowano jedną z czerpni powietrza.
By określić następne funkcje schronu E. 15 musimy do niego wejść. Elewacja wejściowa ulokowana była w ścianie bocznej. Do wnętrza prowadziło jedno wejście, zamykane stalowymi drzwiami z wyłazem lub bez. Przedsionek posiadał niewielkie rozmiary 2,80 x 1,0 m. Nawet tu konstruktorzy zaprojektowali wcale niemałą wnękę magazynową. Schron posiadał stanowisko obrony wewnętrznej. Ogień prowadzony z niego przestrzeliwał przedsionek i otwór wejściowy. Otwór strzelniczy o "gładkiej" ambrazurze okalają zachowane sygnatury schronu: "E. 15 Baujahr 1934". Są one świadectwem co najmniej dwóch malowań schronu. Bowiem sygnatura "E. 15" wymalowana jest dwukrotnie.
Stalowe drzwi dwudzielne oddzielały przedsionek od następnego pomieszczenia. Miało ono wymiary nieco większe: około 2,80 x 1,40 m. Tu swe miejsce miało ww. stanowisko obrony wewnętrznej z osłoną w postaci tzw. pancerza skrzynkowego. Ponadto, tu znajdowała się głowica kablowa oraz telefon. Tu także znajdował się właz prowadzący... na dolną kondygnację! Tak: mimo niewielkich gabarytów, schron E. 15 posiadał dwie kondygnacje! Ostatnim elementem opisywanego pomieszczenia było wyjście ewakuacyjne.
Zanim zejdziemy na dół, odwiedźmy ostatnie pomieszczenie górnego poziomu. Izba bojowa, bo o niej mowa, została przez ząb historii nadgryziona najmocniej... Jej uzbrojenie stanowił sMG 08, osłonę stanowiła płyta typu 7P7. W wyniku eksplozji posadzka została obrócona w gruzy, który w większość zaległ na dolnej kondygnacji. W miarę całe, cokolwiek spękane, ostały się ściany boczne oraz strop. Zachowane zamknięcia systemu wentylacyjnego wskazują, że w pomieszczeniu zadbano o obieg powietrza. Odnajdziemy tu także zamkniecie systemu dymowego - załoga izby bojowej mogła liczyć na ogrzanie się przy piecyku. Komunikacja odbywać się mogła za pomocą rury głosowej oraz telefonu (wiązka kabla telefonicznego do dziś sterczy ze ściany). Charakterystyczna, płytka, ale rozległa wnęka na jednej ze ścian wskazuje, że załoga izby bojowej mogła korzystać z rozkładanych mebli.
Obecnie na dolną kondygnację dostać można się dwiema drogami: poprzez właz pozbawiony zamknięcia oraz poprzez wyrwę, którą uczynił wybuch. Osobiście polecam tą drugą metodę, aczkolwiek zaznaczam, że wyrwa jest na tyle wąska, że na najniższą kondygnację można się dostać wczołgując się. Cały dolny poziom schronu stanowiło jedno pomieszczenie. Nie jest to najgorzej zachowana izba, jednak jej penetracja utrudniona została przez zwały gruzu, piasku oraz śmieci. Izba ta, jak na cały Stand, miała imponujące rozmiary: około 5,70 x 3,00 m. Pełniła rolę ukrycia dla drużyny wypadowej, której zadaniem była walka w pobliskich umocnieniach ziemnych. Jak wskazywał na swym rysunku p. Bogusław Perzyk, na ścianach miało być zamontowanych 12 prycz****. Ze względu na stan pomieszczenia, trudno to potwierdzić... Możemy być pewni, że pomieszczenie było wentylowane (zamknięcia systemu wentylacyjnego). Ślady na ścianach wskazują, na doposażenie w filtrowentylator. Izba posiadała wnękę na piec oraz przewód dymowy, które umożliwiały użycie piecyka. Na elewacji znajdują się także relikty po montażu telefonu oraz zasilającej go baterii. Komunikację umożliwiała także rura głosowa. Izba oświetlona była za pomocą lamp naftowych lub karbidowych, ustawianych w specjalnych niszach.
Zapewniam, że na niezwykle ciekawy odcinek Exerzierplatz wrócimy w jeszcze niejednym poście, bowiem kryje on w sobie niejedną intrygującą konstrukcję!
Metryczka:
| Schron bojowy dla km o ogniu bocznym z izbą dla jednej drużyny i otwartym stanowiskiem obserwatora artylerii E. 15 (MG-Schartenstand mit offenem Beobachter und Einheitsgruppe***** E. 15) |
|
| Umocnienia: | Pozycja Pomorska (Pommern-Stellung) |
| Odcinek: | Poligon ćwiczebny (Exerzierplatz) |
| Pancerze: | 1x stalowe drzwi z wyłazem lub bez, 1x pancerz skrzynkowy, 1x 7P7, 2x stalowe drzwi dwudzielne |
| Uzbrojenie: | 1x MG 08 |
| Odporność: | B1 |
| Rok budowy: | 1934 |
Galeria:
*Odcinek ten znajduje się na przesmyku między Jeziorami Wielimie i Dołgie. Sygnatury schronów rozpoczynały się skrótem "E.". Do dziś prawidłowe rozwinięcie skrótu jest nieznane. P. Jerzy Sadowski oraz p. Andrzej Żabski stawiają hipotezę, iż miałoby być to "E." = "Exerzierplatz"; J. Sadowski, A. Żabski, "Fortyfikacje Wału Pomorskiego w Powiecie Szczecinieckim. Okolice Szczecinka", Gliwice 2009, s. 20.
**Tamże.
***D. Pstuś, "Fortyfikacje Pozycji Pomorskiej - wybrane zagadnienia z zakresu terminologii oraz rozwoju konstrukcji obiektów i pancerzy" [w:] "Studia i materiały do dziejów Ziemi Wałeckiej", red. P. Bartosik, Wałcz 2021, s. 52.
****J. Miniewicz, B. Perzyk, "Wał pomorski", Warszawa 1997, s. 21.
*****Zastrzegam, że zastosowana niemiecka nazwa obiektu jest odautorska, nie została oparta na źródłach dotyczących bezpośrednio tegoż schronu. Mam świadomość ewentualnego błędu! Jestem oczywiście otwarty na dyskusję, do której zachęcam!
