Próba krótkiej charakterystyki Frontu Fortecznego Łuku Odry-Warty jest zadaniem karkołomnym. Jeśli miałbym zawrzeć ją w dwóch słowach, odniósłbym się do tytułu artykułu napisanego przez Grzegorza Urbanka: "plac budowy"1 . Wzniesienie ogromnego kompleksu kilkudziesięciu ciężkich schronów bojowych rozmaitego typu, połączonych podziemnymi korytarzami, wymagało konkretnego projektu. Wizja tego, co dziś nazywamy "Międzyrzeckim Rejonem Umocnionym" w ciągu lat 1934-1944 zmieniała się kilkukrotnie. Jak stwierdził Grzegorz Urbanek, szczególnie lata 1937-1939, to okres "największej intensyfikacji" prac nad FF O-W-B jako frontem ufortyfikowanym2 . Lwia część tego, co dziś możemy poznawać i (cały czas mam nadzieję) badać - powstało właśnie w tym czasie. Nie było też tajemnicą, że wizja frontu ufortyfikowanego właśnie w tym krótkim czasie zmieniała się najbardziej dynamicznie. Schrony odcinka Hochwalde (Wysoka), które pragnę dziś zaprezentować - B 22 i B 263 - były tych zmian owocem.
Pz. W. 726. Widok od przedpola. Niewielkie rozmiary wieży sprzyjały jej kamuflażowi.
Obecnie schron B 26 znany jest szerzej jako Pz. W. 726, natomiast B 22 jako Pz. W. 722. Wiele wskazuje, że plany rozbudowy Frontu Fortecznego były tworzone już w pierwszej połowie lat 30. XX w. Przewidywały one dla większości obiektów odcinka Hochwalde wysokie kategorie odporności, w tym A, A1 oraz B. Ogólnie rzecz biorąc, kierowano się doświadczeniami budowy Linii Niesłysz-Obra oraz B-Werków Pozycji Pomorskiej. Gros schronów odcinka Hochwalde miał prawdopodobnie otrzymać rozwijaną od 1935 roku formę B-Werków, czyli wielosektorowych konstrukcji, zaprojektowanych do samodzielnej długotrwałej obrony4 . Takimi typami schronów miały być pierwotnie również B 22 i B 26. Jak wskazuje Jacek Biesiadka, minimalne uzbrojenie B-Werk'a na rok 19365 , to dwa karabiny maszynowe w kopule sześciostrzelnicowej, broń stromotorowa w postaci moździerza motorowego oraz miotacz płomieni. Konstrukcja taka miała posiadać ponadto co najmniej małą kopułę obserwacyjną6 .
Pz. W. 722. Czerpnia powietrza.
Rok 1937 na placu budowy FF O-W-B przyniósł brzemienne w skutki zmiany. Najkrócej można je ująć w słowie "oszczędności". Te dotknęły wielu obiektów, w tym B 22 i B 26... Niezwykle ciekawe informacje przekazuje w tej kwestii Grzegorz Urbanek. Przyszłe Pz. W. 722 i Pz. W. 726 przewidziano jako wieże z ogniem okrężnym7 ! Oznaczało to radykalne okrojenie ich pierwotnych projektów! Intrygującą kwestią pozostaje odpowiedź na pytanie, jaki kształt przewidywano dla obu dzieł jeszcze przed 1937 rokiem... Warto nadmienić, że wprowadzenie w życie nowych projektów w latach budowlanych 1938-1939, miało swoje znamienne konsekwencje.
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Zachowany fragment stalowego pojemnika na baterię.
Części naziemne Pz. W. 722 i Pz. W. 726 były projektami bliźniaczymi8 . Ten pierwszy miał w okresie powojennym mniej szczęścia i został w dużym stopniu zniszczony. W dostatecznym stanie zachowały się środkowa i dolna kondygnacja. Natomiast Pz. W. 726 jawi się jako prawdziwa perła! Jest to obiekt w pełni zachowany. Pewne różnice można natomiast dostrzec w układzie części podziemnej. Eksploracja obu schronów to zadanie karkołomne i wielce ryzykowne. Zaleca się je jedynie doświadczonym eksploratorom. Ponadto, warto pamiętać (!), że oba obiekty to teren Rezerwatu Nietoperzy Nietoperek. Z posiadanych przeze mnie informacji wynika, że penetracja obu schronów jest obecnie niemożliwa.
Pz. W. 722. Szyb komunikacyjny.
Do schronów dostać się można było jedynie przez klatkę schodową łączącą z zespołem koszarowym i systemem podziemnym. Światło dzienne oglądały tylko cztery elementy. Wylot szybu ewakuacyjnego, dwie czerpnie powietrza oraz kopuła typu 20P7. Każdy z obiektów uzbrojony był jedynie w dwa karabiny maszynowe MG 34. Poziom uzbrojenia dalece odbiegał od tego, co przewidziane było dla B-Werk'a! Dobrą stroną takiego stanu rzeczy było to, iż obiekty można było łatwo ukryć. Obie wieże posiadały trzy kondygnacje. Poszczególne poziomy były symetryczne.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Szyb kopuły 20P7 z zachowanym pancerzem i pomostem bojowym. Zachowały się elementy orurowania wentylacyjnego.
Najwyższa kondygnacja podporządkowana była funkcji bojowej. Znajdował się to szyb kopuły 20P7, niewielki magazyn podręczny i klatka schodowa. W kopule znajdowały się dwa stanowiska karabinów MG 34. W B 26 prócz kopuły, zachował się pomost bojowy oraz część rur nawiewu powietrza. Śluza łącząca w tym obiekcie klatkę schodową i szyb kopuły posiada zachowane drzwi typu 16P7 oraz gazoszczelne 19P7. Środkowy poziom, prócz klatki schodowej, mieścił największe pomieszczenie części naziemnej - izbę załogi, przeznaczoną dla 12 żołnierzy. Tu także znajdowało się wyjście ewakuacyjne. B 22 i B 26 różniły się w jego lokalizacji. W obu projektach pomieszczenie załogi zamykane było drzwiami przesuwnymi, w obu się one nie zachowały. Najniższa kondygnacja mieściła trzy pomieszczenia: klatkę schodową, pomieszczenie z wejściem do szybu komunikacyjnego oraz niewielką izbę z umywalnią i WC. Na tym poziomie pojawiają się także drobne różnice. W Pz. W. 726 śluza pomiędzy klatką schodową a szybem komunikacyjnym od strony klatki zamykana była drzwiami gazoszczelnymi typu 19P7 (zachowały się), natomiast w Pz. W. 722 drzwiami przesuwnymi (nie zachowały się).
Pz. W. 722. Pomieszczenia zespołu koszarowego.
Oba schrony posiadały podziemne zespoły koszarowe oraz połączenie z resztą podziemnego systemu. Kompleksy koszarowe obu obiektów przedstawiają się jako wybitnie mniejsze od tych, które towarzyszą dużym B-Werkom odcinka Hochwalde. W skład zespołu obu schronów wychodziły maszynownia oraz część koszarowa. Układ komór w obu przypadkach różni się. B 22 posiadał układ komór koszarowej i maszynowni usytuowanych prostopadle do siebie, natomiast B 26 ulokowanych w linii prostej. Część zespołu Pz. W. 726 jest obecnie zalana wodą. Oba obiekty zostały wzniesione w pomiędzy 1938 a 1939 rokiem. Mimo to, posiadają szyb zejściowy usytuowany centralnie. Stoi to w sprzeczności ze tezą stawianą m.in. przez Janusza Miniewicza i Bogusława Perzyka o zmodernizowaniu kompleksów koszarowych po 1937 roku9 .
Za cenne informacje i inspiracje dziękuję Dariusz Pstuś!
Metryczka:
Pz. W. 722 i Pz. W. 726
Umocnienia:
Front Forteczny Łuku Odry-Warty (Festungsfront Oder-Warthe-Bogen)
Grupa warowna:
Yorck
Pancerze:
1x 20P7, 3x 19P7 (Pz. W. 722), 4x 19P7 (Pz. W. 726), 2x 16P7, 2x 26P8 (Pz. W. 722), 1x 26P8 (Pz. W. 726)
Uzbrojenie:
2x MG 34
Odporność:
B
Rok budowy:
1938/1939
Galeria:
Pz. W. 722 / Pz. W. 726
Pz. W. 722:
Pz. W. 722. Rozerwana wybuchem bryła schronu.
dsc03176
Pz. W. 722. Rozerwana wybuchem bryła schronu.
Pz. W. 722. Czerpnia powietrza.
dsc03177
Pz. W. 722. Czerpnia powietrza.
Pz. W. 722. Rozerwana wybuchem bryła schronu.
dsc03178
Pz. W. 722. Rozerwana wybuchem bryła schronu.
Pz. W. 722. Czerpnia powietrza.
dsc03179
Pz. W. 722. Czerpnia powietrza.
Pz. W. 722. Zniszczona wybuchem najwyższa kondygnacja.
dsc03181
Pz. W. 722. Zniszczona wybuchem najwyższa kondygnacja.
Pz. W. 722. Czerpnia powietrza.
dsc03182
Pz. W. 722. Czerpnia powietrza.
Pz. W. 722. Strop obiektu.
dsc03183
Pz. W. 722. Strop obiektu.
Pz. W. 722. Czerpnia powietrza.
dsc03184
Pz. W. 722. Czerpnia powietrza.
Pz. W. 722. Szyb kopuły 20P7.
dsc03185
Pz. W. 722. Szyb kopuły 20P7.
Pz. W. 722. Fragment stropu pierwotnie przykrywającego klatkę schodową oraz magazyn podręczny. Widoczne są ślady ścian działowych.
dsc03186
Pz. W. 722. Fragment stropu pierwotnie przykrywającego klatkę schodową oraz magazyn podręczny. Widoczne są ślady ścian działowych.
Pz. W. 722. Orurowanie systemu wentylacyjnego. Widoczna na zdjęciu rura miała wylot w czerpni powietrza.
dsc03187
Pz. W. 722. Orurowanie systemu wentylacyjnego. Widoczna na zdjęciu rura miała wylot w czerpni powietrza.
Pz. W. 722. Fragment stropu pierwotnie przykrywającego klatkę schodową oraz magazyn podręczny. Widoczne są ślady ścian działowych.
dsc03189
Pz. W. 722. Fragment stropu pierwotnie przykrywającego klatkę schodową oraz magazyn podręczny. Widoczne są ślady ścian działowych.
Pz. W. 722. Najwyższa kondygnacja. Po lewej właz, pierwotnie znajdujący się w magazynie podręcznym. Po prawej zniszczona klatka schodowa.
dsc03190
Pz. W. 722. Najwyższa kondygnacja. Po lewej właz, pierwotnie znajdujący się w magazynie podręcznym. Po prawej zniszczona klatka schodowa.
Pz. W. 722. Orurowanie systemu wentylacyjnego. Widoczna na zdjęciu rura miała wylot w czerpni powietrza.
dsc03191
Pz. W. 722. Orurowanie systemu wentylacyjnego. Widoczna na zdjęciu rura miała wylot w czerpni powietrza.
Pz. W. 722. Najwyższa kondygnacja.
dsc03192
Pz. W. 722. Najwyższa kondygnacja.
Pz. W. 722. Najwyższa kondygnacja. Zniszczona klatka schodowa.
dsc03193
Pz. W. 722. Najwyższa kondygnacja. Zniszczona klatka schodowa.
Pz. W. 722. Najwyższa kondygnacja. Właz w magazynie podręcznym.
dsc03194
Pz. W. 722. Najwyższa kondygnacja. Właz w magazynie podręcznym.
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Przejście pomiędzy klatką schodową a izbą załogi. W otworze wejściowym ościeżnica drzwi gazoszczelnych typu 19P7.
dsc03195
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Przejście pomiędzy klatką schodową a izbą załogi. W otworze wejściowym ościeżnica drzwi gazoszczelnych typu 19P7.
Pz. W. 722. Klatka schodowa pomiędzy środkową a najniższą kondygnacją.
dsc03196
Pz. W. 722. Klatka schodowa pomiędzy środkową a najniższą kondygnacją.
Pz. W. 722. Klatka schodowa na wysokości środkowej kondygnacji.
dsc03197
Pz. W. 722. Klatka schodowa na wysokości środkowej kondygnacji.
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
dsc03198
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
dsc03199
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Wyjście ewakuacyjne.
dsc03200
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Wyjście ewakuacyjne.
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Po lewej wyjście ewakuacyjne. Po prawej przejście na klatkę schodową.
dsc03202
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Po lewej wyjście ewakuacyjne. Po prawej przejście na klatkę schodową.
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Po lewej przejście na klatkę schodową.
dsc03203
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Po lewej przejście na klatkę schodową.
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
dsc03204
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Wyjście ewakuacyjne.
dsc03206
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Wyjście ewakuacyjne.
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Przejście na klatkę schodową.
dsc03210
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Przejście na klatkę schodową.
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
dsc03211
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
dsc03212
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Wnętrze wyjścia ewakuacyjnego.
dsc03213
Pz. W. 722. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Wnętrze wyjścia ewakuacyjnego.
Pz. W. 722. Klatka schodowa.
dsc03214
Pz. W. 722. Klatka schodowa.
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Pomieszczenie z szybem komunikacyjnym.
dsc03215
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Pomieszczenie z szybem komunikacyjnym.
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Pomieszczenie z szybem komunikacyjnym. Naprzeciw wejście do umywalni z WC.
dsc03216
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Pomieszczenie z szybem komunikacyjnym. Naprzeciw wejście do umywalni z WC.
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Drzwi stalowe typu 16P7 zamykające śluzę od strony klatki schodowej.
dsc03217
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Drzwi stalowe typu 16P7 zamykające śluzę od strony klatki schodowej.
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Górne skrzydło drzwi stalowych typu 16P7.
dsc03219
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Górne skrzydło drzwi stalowych typu 16P7.
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Dolne skrzydło drzwi stalowych typu 16P7.
dsc03220
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Dolne skrzydło drzwi stalowych typu 16P7.
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Drzwi stalowe typu 16P7 zamykające śluzę od strony klatki schodowej.
dsc03221
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Drzwi stalowe typu 16P7 zamykające śluzę od strony klatki schodowej.
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Pomieszczenie z szybem komunikacyjnym.
dsc03222
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Pomieszczenie z szybem komunikacyjnym.
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Umywalnie z WC.
dsc03224
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Umywalnie z WC.
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Pomieszczenie z szybem komunikacyjnym.
dsc03225
Pz. W. 722. Najniższa kondygnacja. Pomieszczenie z szybem komunikacyjnym.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Po lewej szyb komunikacyjny.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Po lewej szyb komunikacyjny.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Naprzeciw szyb komunikacyjny.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Naprzeciw szyb komunikacyjny.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Po prawej korytarz łączący z systemem podziemnym.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Po prawej korytarz łączący z systemem podziemnym.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Wnętrze szybu komunikacyjnego.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Wnętrze szybu komunikacyjnego.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje koszar.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje koszar.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje koszar.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje koszar.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje koszar.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje koszar.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje koszar.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje koszar.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje koszar.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje koszar.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Szyb komunikacyjny.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Szyb komunikacyjny.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje koszar.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje koszar.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Pomieszczenia koszarowe.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Szyb komunikacyjny.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Szyb komunikacyjny.
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Komora maszynowni.
dsc
Pz. W. 722. Zespół koszarowy. Komora maszynowni.
Pz. W. 726:
Pz. W. 726. Widok z przedpola. Porastająca obecnie otoczenie schronu roślinność skutecznie go maskuje.
dsc05878
Pz. W. 726. Widok z przedpola. Porastająca obecnie otoczenie schronu roślinność skutecznie go maskuje.
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Wyjście ewakuacyjne w izbie załogi.
dsc05880
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Wyjście ewakuacyjne w izbie załogi.
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
dsc05881
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
dsc05882
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
dsc05883
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
dsc05884
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi.
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Częściowo zachowany stalowy pojemnik na baterię (?).
dsc05886
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Częściowo zachowany stalowy pojemnik na baterię (?).
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Zachowanie mocowanie przewodów.
dsc05887
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Zachowanie mocowanie przewodów.
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Częściowo zachowany stalowy pojemnik na baterię (?).
dsc05888
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Częściowo zachowany stalowy pojemnik na baterię (?).
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Elementy systemu wentylacyjnego.
dsc05889
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Elementy systemu wentylacyjnego.
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Przejście do klatki schodowej.
dsc05892
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Izba załogi. Przejście do klatki schodowej.
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Klatka schodowa.
dsc05896
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Klatka schodowa.
Pz. W. 726. Klatka schodowa. Wyrwane z ościeżnicy drzwi gazoszczelne typu 19P7.
dsc05897
Pz. W. 726. Klatka schodowa. Wyrwane z ościeżnicy drzwi gazoszczelne typu 19P7.
Pz. W. 726. Klatka schodowa.
dsc05899
Pz. W. 726. Klatka schodowa.
Pz. W. 726. Klatka schodowa. Po lewej wejście na najniższą kondygnację.
dsc05902
Pz. W. 726. Klatka schodowa. Po lewej wejście na najniższą kondygnację.
Pz. W. 726. Klatka schodowa.
dsc05903
Pz. W. 726. Klatka schodowa.
Pz. W. 726. Klatka schodowa.
dsc05907
Pz. W. 726. Klatka schodowa.
Pz. W. 726. Klatka schodowa. Drzwi gazoszczelne typu 19P7.
dsc05908
Pz. W. 726. Klatka schodowa. Drzwi gazoszczelne typu 19P7.
Pz. W. 726. Klatka schodowa. Wszystkie kondygnacje łączył również właz, zamykany na poszczególnych poziomach klapą.
dsc05909
Pz. W. 726. Klatka schodowa. Wszystkie kondygnacje łączył również właz, zamykany na poszczególnych poziomach klapą.
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Widoczny otwór łączący z szybem komunikacyjnym.
dsc05910
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Widoczny otwór łączący z szybem komunikacyjnym.
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Śluza łącząca klatkę schodową z pomieszczeniem z szybem komunikacyjnym. Zachowane drzwi gazoszczelne typu 19P7.
dsc05912
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Śluza łącząca klatkę schodową z pomieszczeniem z szybem komunikacyjnym. Zachowane drzwi gazoszczelne typu 19P7.
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Otwór łączący z szybem komunikacyjnym. Obiekt docelowo miał posiadać windę.
dsc05914
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Otwór łączący z szybem komunikacyjnym. Obiekt docelowo miał posiadać windę.
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Naprzeciw wejście do umywalni z WC.
dsc05915
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Naprzeciw wejście do umywalni z WC.
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Drzwi stalowe dwudzielne typu 16P7.
dsc05920
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Drzwi stalowe dwudzielne typu 16P7.
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Drzwi stalowe dwudzielne typu 16P7.
dsc05921
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Drzwi stalowe dwudzielne typu 16P7.
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Górne skrzydło drzwi stalowych dwudzielnych typu 16P7.
dsc05923
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Górne skrzydło drzwi stalowych dwudzielnych typu 16P7.
Pz. W. 726. Drzwi stalowe dwudzielne typu 16P7.
dsc05926
Pz. W. 726. Drzwi stalowe dwudzielne typu 16P7.
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Drzwi stalowe dwudzielne typu 16P7. Sygnatury pancerza.
dsc05929
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Drzwi stalowe dwudzielne typu 16P7. Sygnatury pancerza.
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Po lewej śluza z zachowanymi drzwiami stalowymi typu 16P7 i drzwiami gazoszczelnymi typu 19P7.
dsc05930
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Po lewej śluza z zachowanymi drzwiami stalowymi typu 16P7 i drzwiami gazoszczelnymi typu 19P7.
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Umywalnie z WC.
dsc05932
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Umywalnie z WC.
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Śluza z zachowanymi drzwiami stalowymi typu 16P7 i drzwiami gazoszczelnymi typu 19P7.
dsc05937
Pz. W. 726. Najniższa kondygnacja. Śluza z zachowanymi drzwiami stalowymi typu 16P7 i drzwiami gazoszczelnymi typu 19P7.
Pz. W. 726. Klatka schodowa. Wyrwane z ościeżnicy drzwi gazoszczelne typu 19P7.
dsc05939
Pz. W. 726. Klatka schodowa. Wyrwane z ościeżnicy drzwi gazoszczelne typu 19P7.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Drzwi gazoszczelne typu 19P7 zamykające śluzę od strony klatki schodowej.
dsc05941
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Drzwi gazoszczelne typu 19P7 zamykające śluzę od strony klatki schodowej.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Drzwi gazoszczelne typu 19P7 zamykające śluzę od strony klatki schodowej. Po prawej przejście do magazynu podręcznego.
dsc05943
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Drzwi gazoszczelne typu 19P7 zamykające śluzę od strony klatki schodowej. Po prawej przejście do magazynu podręcznego.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Wejście do magazynu podręcznego, opisane napisem eksploatacyjnym "Abste[ll]raum".
dsc05944
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Wejście do magazynu podręcznego, opisane napisem eksploatacyjnym "Abste[ll]raum".
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Klatka schodowa.
dsc05945
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Klatka schodowa.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Magazyn podręczny.
dsc05947
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Magazyn podręczny.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Magazyn podręczny. Właz łączący wszystkie kondygnacje.
dsc05949
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Magazyn podręczny. Właz łączący wszystkie kondygnacje.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Magazyn podręczny. Ościeżnica drzwi gazoszczelnych typu 19P7.
dsc05950
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Magazyn podręczny. Ościeżnica drzwi gazoszczelnych typu 19P7.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Magazyn podręczny.
dsc05951
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Magazyn podręczny.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Śluza pomiędzy klatką schodową a izbą bojową. Drzwi gazoszczelne typu 19P7.
dsc05952
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Śluza pomiędzy klatką schodową a izbą bojową. Drzwi gazoszczelne typu 19P7.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Śluza pomiędzy klatką schodową a izbą bojową. Drzwi stalowe typu 16P7.
dsc05953
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Śluza pomiędzy klatką schodową a izbą bojową. Drzwi stalowe typu 16P7.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Śluza pomiędzy klatką schodową a izbą bojową.
dsc05956
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Śluza pomiędzy klatką schodową a izbą bojową.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa.
dsc05958
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Pomost bojowy w kopule 20P7.
dsc05960
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Pomost bojowy w kopule 20P7.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Orurowanie wentylacyjne.
dsc05966
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Orurowanie wentylacyjne.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Orurowanie wentylacyjne.
dsc05967
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Orurowanie wentylacyjne.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Pomost bojowy w kopule 20P7.
dsc05968
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Pomost bojowy w kopule 20P7.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Pomost bojowy w kopule 20P7.
dsc05969
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Pomost bojowy w kopule 20P7.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Fragment oprawy oświetleniowej (?).
dsc05970
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Fragment oprawy oświetleniowej (?).
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Pomost bojowy w kopule 20P7.
dsc05971
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Pomost bojowy w kopule 20P7.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Pomost bojowy w kopule 20P7.
dsc05973
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Pomost bojowy w kopule 20P7.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Rura głosowa.
dsc05975
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Rura głosowa.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Pomost bojowy w kopule 20P7.
dsc05978
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Pomost bojowy w kopule 20P7.
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Szyb kopuły 20P7.
dsc05980
Pz. W. 726. Kondygnacja bojowa. Izba bojowa. Szyb kopuły 20P7.
Pz. W. 726. Klatka schodowa.
dsc05981
Pz. W. 726. Klatka schodowa.
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Wyjście ewakuacyjne w izbie załogi.
dsc05983
Pz. W. 726. Środkowa kondygnacja. Wyjście ewakuacyjne w izbie załogi.
Pz. W. 726. Szyb wyjścia ewakuacyjnego.
dsc05984
Pz. W. 726. Szyb wyjścia ewakuacyjnego.
dsc05988
dsc05989
Pz. W. 726. Szyb wyjścia ewakuacyjnego.
dsc05990
Pz. W. 726. Szyb wyjścia ewakuacyjnego.
dsc05992
Pz. W. 726. Kopuła 20P7. Otwór strzelniczy.
dsc05995
Pz. W. 726. Kopuła 20P7. Otwór strzelniczy.
Pz. W. 726. Kopuła 20P7. Otwór przeziernikowy.
dsc05996
Pz. W. 726. Kopuła 20P7. Otwór przeziernikowy.
dsc05998
dsc05999
dsc06001
Pz. W. 726. Pomost bojowy w kopule 20P7.
dsc06002
Pz. W. 726. Pomost bojowy w kopule 20P7.
Pz. W. 726. Kopuła 20P7. Strop pancerza z sygnaturą.
dsc06003
Pz. W. 726. Kopuła 20P7. Strop pancerza z sygnaturą.
Pz. W. 726. Kopuła 20P7. Strop pancerza z sygnaturą.
dsc06004
Pz. W. 726. Kopuła 20P7. Strop pancerza z sygnaturą.
Pz. W. 726. Kopuła 20P7. Strop pancerza.
dsc06006
Pz. W. 726. Kopuła 20P7. Strop pancerza.
Pz. W. 726. Szyb komunikacyjny. Po lewej korytarz łączący z systemem podziemnym, naprzeciw wejście do komory koszarowej.
dsca
Pz. W. 726. Szyb komunikacyjny. Po lewej korytarz łączący z systemem podziemnym, naprzeciw wejście do komory koszarowej.
Pz. W. 726. Pomieszczenia zespołu koszarowego.
dsc
Pz. W. 726. Pomieszczenia zespołu koszarowego.
Pz. W. 726. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje w komorze koszarowej.
dsc
Pz. W. 726. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje w komorze koszarowej.
Pz. W. 726. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje w komorze koszarowej.
dsc
Pz. W. 726. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje w komorze koszarowej.
Pz. W. 726. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje w komorze koszarowej.
dsc
Pz. W. 726. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje w komorze koszarowej.
Pz. W. 726. Pomieszczenia zespołu koszarowego.
dsc
Pz. W. 726. Pomieszczenia zespołu koszarowego.
Pz. W. 726. Pomieszczenia zespołu koszarowego.
dsc
Pz. W. 726. Pomieszczenia zespołu koszarowego.
Pz. W. 726. Pomieszczenia zespołu koszarowego.
dsc
Pz. W. 726. Pomieszczenia zespołu koszarowego.
Pz. W. 726. Pomieszczenia zespołu koszarowego.
dsc
Pz. W. 726. Pomieszczenia zespołu koszarowego.
Pz. W. 726. Pomieszczenia zespołu koszarowego.
dsc
Pz. W. 726. Pomieszczenia zespołu koszarowego.
Pz. W. 726. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje w komorze koszarowej.
dsc
Pz. W. 726. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje w komorze koszarowej.
Pz. W. 726. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje w komorze koszarowej.
dsc
Pz. W. 726. Zespół koszarowy. Klatka schodowa łącząca kondygnacje w komorze koszarowej.
Pz. W. 726. Szyb komunikacyjny. Naprzeciw przejście do komory maszynowni. Poruszanie się po niej uniemożliwia bardzo wysoki stan wody.
dsc
Pz. W. 726. Szyb komunikacyjny. Naprzeciw przejście do komory maszynowni. Poruszanie się po niej uniemożliwia bardzo wysoki stan wody.
Pz. W. 726. Szyb komunikacyjny.
dsc
Pz. W. 726. Szyb komunikacyjny.
Pz. W. 726. Korytarz łączący z systemem podziemnym.
dsc
Pz. W. 726. Korytarz łączący z systemem podziemnym.
dsc
Pz. W. 726. Korytarz łączący z systemem podziemnym.
dsc
Pz. W. 726. Korytarz łączący z systemem podziemnym.
Pz. W. 726. Korytarz łączący z systemem podziemnym.
dsc
Pz. W. 726. Korytarz łączący z systemem podziemnym.
dsc
(1) G. Urbanek, Pomiędzy frontem fortecznym a pozycją uzbrojeniową. Plac budowy MRU w latach 1937-1939 [w:] Międzyrzecki Rejon Umocniony. 80 lat zabytku architektury obronnej, red. G. Urbanek, Pniewo 2013, s. 79-92.
(2) Tamże, s. 79.
(3) Tamże, s. 82.
(4) D. Pstuś, Fortyfikacje Pozycji Pomorskiej - wybrane zagadnienia z zakresu terminologii oraz rozwoju konstrukcji obiektów i pancerzy [w:] Studia i materiały do dziejów Ziemi Wałeckiej, red. P. Bartosik, nr 12, Wałcz 2021, s. 48.
(5) J. Biesiadka, Formy niemieckiej fortyfikacji stałej w latach 1933-1938 [w:] Międzyrzecki Rejon Umocniony. 80 lat zabytku architektury obronnej, red. G. Urbanek, Pniewo 2013, s. 105. J. Biesiadka opierał się na dokumencie "Erfahrungen des Baujahres 1936. Besichtigugsbemerkungen".
(6) Tamże.
(7) G. Urbanek, Pomiędzy frontem..., s. 82. G. Urbanek powoływał się na dokument "Bemerkungen gelegentlich der Besichtigungsreise des Inspekteurs in die Bereiche der Fest. Insp. III und IV vom 22.-27.11.37".
(8) R.M. Jurga, A.M. Kędryna, Festungfront Oder-Warthe-Bogen. Katalog. Odcinek Centralny, Boryszyn 2006, s. 88 i 90.
(9) J. Miniewicz, B. Perzyk, Międzyrzecki Rejon Umocniony 1934-1945, Warszawa 1993, s. 54.