W pierwszej połowie lat 30. XX w. w optyce szefa dowództwa wojsk lądowych, jak i Inspekcji Saperów i Fortyfikacji, ufortyfikowanie Pozycji Pomorskiej było niezwykle ważne. Można postawić tezę, że jej waga porównywalna była z obszarem łuku Odry-Warty1. Wśród odcinków, o które wyrażano szczególną troskę, wyróżnić można było m.in. rejon Szczecinka. Potencjalny atak Wojska Polskiego na ten obszar mógł być niezwykle niebezpieczny dla integralności Pomorza Zachodniego. To pod Szczecinkiem powstały jedne z pierwszych wielosektorowych konstrukcji określanych jako B-Bauten2. Dwie z nich wzmocniły odcinek Neustettin. Im my dzisiaj odwiedzimy ten kluczowy dla Pozycji Pomorskiej rejon. Na eksplorację cennych szczecineckich B-Werków przyjdzie czas... Tymczasem na cel obierzemy inny obiekt - gwarantuję - równie ciekawy, a z pewnością mało znany a przy tym zachowany w bardzo dobrym stanie! Stand, który zaprezentuję, był dwusektorowym schronem z izbą dla jednej drużyny, który otrzymał sygnaturę N. 813. Był to najdalej na północ wysunięty obiekt odcinka Neustettin. Patrząc na mapę, ma się wrażenie, że był wręcz odizolowany od reszty schronów tegoż odcinka.
Stand został wzniesiony na południowym krańcu półwyspu, tworzącego północny brzeg Jeziora Wielimie. Lokalizacja taka była niezwykle problematyczna. Teren półwyspu jest wypłaszczony, co gorsza podmokły. Obszar wokół obiektu ma charakter bagnisty. Groziło to niewątpliwe regularnym zalewaniem schronu oraz jego zapadaniem się. Jednak Stand przemierzyć można - suchą nogą - do dziś. By zapobiec zalewom schron nie został zagłębiony poniżej poziomu gruntu! Widoczne jest to szczególnie w śluzie wejściowej, w której po przekroczeniu progu, nie odnajdziemy charakterystycznych kilkustopniowych schodków: posadzka śluzy została wykonana w niemal tej samej płaszczyźnie co dolna krawędź ościeżnicy drzwi 14P7! Oczywiście w obiekcie zadbano również o odpowiednie odwodnienie. Skutkiem pozytywnym powyższych niemieckich działań, jest dla współczesnego badacza fortyfikacji, całkowite wyeksponowanie tego, co zazwyczaj schowane pod ziemią. Stąd - średniej wielkości obiekt - robi wrażenie monumentalnego!
Rozwiązanie przez niemieckich projektantów jednego problemu, niestety wygenerowało kolejny. Stand nie zagłębiony w gruncie, był mocno widoczny dla oczu przeciwnika. Schron N. 81 otrzymał więc odpowiedni kamuflaż. Bryła konstrukcji została obudowana drewnianymi ściankami i maskowana na szopę4. Fundament "szopy" zachował się do dziś, jest dobrze widoczny i otacza elewację obiektu ze wszystkich stron.
Osie sektorów obu stanowisk bojowych odzieli 75 stopni5. Izba bojowa ulokowana po prawej, obejmowała ogniem podmokły zachodni brzeg jeziora, z rozrzuconą na nim wsią Gałowo. Dzieliła je odległość ok. 1,4 km. Izba bojowa ulokowana po lewej, skierowana była w stronę południowo-wschodniego brzegu jeziora, z wsią Gwda Wielka. Tu odległość była jeszcze większa - ok. 3,5 km! Oczywistym jest, że skuteczny ogień obu stanowisk, obejmujący cele na brzegach Jeziora Wielimie był niemożliwy. Schron raczej miał uniemożliwiać przeprawę przez akwen. Warto zaznaczyć, iż jest to jedynie roboczy wniosek i musiałby on znaleźć potwierdzenie w dokumentach.
Stand składał się z czterech pomieszczeń. Dwa wejścia, zamykane stalowymi drzwiami 14P7, umieszczono w elewacji tylnej. Oba wejścia bronione były przez stanowiska obrony wewnętrznej. Otwory wejściowe prowadziły do najmniejszego pomieszczenia, którym była śluza wejściowa. Pełniła ona funkcje magazynowe: znajdziemy tu nisze na karabin i amunicję. Tu również umieszczony był kubeł WC.
Największym pomieszczeniem obiektu była izba wypoczynku. Nadano jej kształt litery "L". Była miejscem ukrycia dla drużyny wypadowej, walczącej w pobliskich umocnieniach ziemnych. Ślady po montażu prycz wskazują, że wypoczynek mogło tu znaleźć 15 żołnierzy. Pomieszczenie posiadało system wentylacji, mogło być ogrzewane - na ścianach znajdziemy wloty/ujścia służących temu rur. W załomie, stanowiącym sporej wielkości wnękę, znajdowało się doprowadzenie kabla telefonicznego i głowica kablowa. Dwa stanowiska bojowe posiadały 20 mm gazoszczelne tarcze karabinowe, czyli tzw. "pancerze skrzynkowe".
Jak już wspomniano wcześniej, schron posiadał dwie izby bojowe. Obie sporej wielkości. Oprócz funkcji bojowej, pełniły one także role socjalne. W każdej z nich znajdowało się po sześć prycz. Uzbrojenie stanowił MG 08, umieszczony na stalowym stoliku. Także i te pomieszczenia były wentylowane i - jeśli na wyposażeniu schronu znajdowała się odpowiednia ilość piecyków - ogrzewane. Na wyposażenie izb bojowych składały się również telefony.
Trudno orzec, czy osamotniony schron N. 81 odegrał jakąkolwiek rolę podczas walk 1945 roku... Odcinek pomiędzy Jeziorami Dołgie a Wielimie obsadzały niedobitki łotewskiej 15. Dywizji Grenadierów SS6. Po niezbyt intensywnych walkach, 27 lutego 1945 r., łotysze mieli wycofać się w okolice wsi Spore7. Schron przetrwał zawieruchę wojenną...
Schron N. 81 ma wiele szczęścia. Znajduje się stosunkowo daleko od najbliższej miejscowości, daleko od uczęszczanych szlaków turystycznych. Zaglądają do niego prawdopodobnie wędkarze. Stąd jest obiektem mało zdewastowanym, suchym, mało zaśmieconym. I mam nadzieję, że tak pozostanie na długo!
Metryczka:
| Schron bojowy dla dwóch km z izbą dla jednej drużyny N. 81 (Doppel-MG-Schartenstand mit Einheitsgruppe N. 81) |
|
| Umocnienia: | Pozycja Pomorska (Pommern-Stellung) |
| Odcinek: | Szczecinek (Neustettin) |
| Pancerze: | 2x 20 mm gazoszczelna tarcza karabinowa8 (tzw. "pancerz skrzynkowy"), 2x 7P7, 2x 14P7, 3x 16P7, 2x 19P7 |
| Uzbrojenie: | 2x MG 08 |
| Odporność: | B1 |
| Rok budowy | 1935 |
Galeria:
Przypisy:
- D. Pstuś, S. Sabien, Fortyfikacje niemieckie na obszarze Kostrzyńskiej Komendantury Fortecznej w latach 1921-1934. Zarys problematyki [w:] Nowa Marchia - prowincja zapomniana - ziemia lubuska - wspólne korzenie, red. , Zeszyty Naukowe nr 15, Lublin 2022, s. 78.
- D. Pstuś, Fortyfikacje Pozycji Pomorskiej - wybrane zagadnienia z zakresu terminologii oraz rozwoju konstrukcji obiektów i pancerzy [w:] Studia i materiały do dziejów Ziemi Wałeckiej, red. P. Bartosik, nr 12, Wałcz 2021, s.48.
- Za wskazanie prawidłowej sygnatury dziękuję Markowi Leszczyńskiemu.
- J. Sadowski, A. Żabski, Fortyfikacje Wału Pomorskiego w Powiecie Szczecinieckim. Okolice Szczecinka, Gliwice 2009, s. 43.
- Tamże, s. 71.
- B. Jankowski, Szczecinek 1945. Zdobycie przez 3. Gwardyjski Korpus Kawalerii "Twierdzy" Neustettin, Poznań 2022, s. 60.
- Tamże, s. 71.
- D. Pstuś, Fortyfikacje Pozycji Pomorskiej..., s. 51.
