Swego czasu zetknąłem się z tezą, której raczej nie zostałem zwolennikiem, że Pozycja Odry najdalej na północ sięgała... Kostrzyna nad Odrą! Teza nie należy do tych karkołomnych: w Kostrzynie znajdowała się Komendatura Twierdz, która m.in. odpowiadała za budowę obiektów Oder-Stellung w okolicach Eisenhüttenstadt! Rzeczony schron stanowi dla mnie nie lada zagwozdkę. Jacek Biesiadka i Marcin Wichrowski na mapie Twierdzy Kostrzyn* umieścili ów obiekt nie podając dokładnej daty wzniesienia tejże konstrukcji, zawarta jest tam jedynie informacja, że powstał on w latach 30./40. XXw. Mi również trudno jest choćby gdybać co do bardziej dokładnej daty! Pewne jest jedynie to, że powstała już po zakończeniu I wojny światowej, na przełomie lat 20. i 30. XXw. Prócz niniejszego schronu istnieje na terenie Kostrzyna jeszcze jedna konstrukcja o prawdopodobnie podobnej funkcji**. Oba Gruppenunterstand ulokowane są w pobliżu mostów jednej linii kolejowej nad Odrą i Wartą.

Gdybym miał wskazać dokładniejszą datę wzniesienia obu Unterstand'ów - przychyliłbym się do lat 30. XXw., a z pewnych względów wskazał nawet lata począwszy od 1932r.*** Dlaczego? Wejdźmy do środka by spróbować odpowiedzieć na to pytanie! W pierwszej kolejności przyjrzyjmy się... stanowiskom obrony wewnętrznej! Wczesne konstrukcje oparte były najpierw o instrukcję Grundsätze für den Ausbau von Rückhalt- und Armierungszonen z 1925r.****, następnie o instrukcję Stellungsbau z 1930r.*****. Przyglądając się zaleceniom, zawartym szczególnie w późniejszej instrukcji, omawiany schron wydaje się odzwierciedleniem konstrukcji Unterstand für 2 Gruppen in Eisenbeton. Z pewnym wyjątkiem - schemat zawarty w dokumencie źródłowym nie posiada... stanowisk obrony wewnętrznej! Takowe pojawiają się powszechnie w konstrukcjach co najmniej z 1932r.!****** Omawiany schron posiadał dwa takie stanowiska umieszczone w dwóch osobnych pomieszczeniach wypoczynku. Obrońca osłonięty był przez stalową tarczę ze strzelnicą broni ręcznej. Osobiście zetknąłem się z takim pancerzem pierwszy raz, nie znam też żadnego opracowania na jego temat (nie wykluczam, że takie istnieje!). Postanowiłem więc narysować schemat sam. Dotąd tego nie czyniłem i proszę o wyrozumiałość - zaczynam się tej cennej sztuki uczyć. Mój schemat powstał w programie DraftSight 2018. Oba stanowiska - od strony bloku wejściowego - posiadają profile antyrykoszetowe. Oba polem ostrzału pokrywały otwór wejściowy.

Przyjrzyjmy się teraz pomieszczeniom Unterstand'a. Widać w nich inspirację instrukcją Stellungsbau z 1930r. Obiekt składał się z trzech izb. Pierwszą z nich był blok wejściowy. Rozpościerał się on na szerokość całego schronu i osiągał długość ok. 6,75m. Miał symetryczny kształt i w pobliżu przejść do pomieszczeń wypoczynku nieznacznie się rozszerzał, tworząc w ten sposób dodatkową powierzchnię użytkową. Z bloku wejściowego prowadziły dwa przejścia do dwóch symetrycznych izb wypoczynku. Oba pomieszczenia dla drużyn wypadowych miały wielkość 2,6x3,0[m]. Rozgraniczała je żelbetowa ściana. Na ścianach nie znajdziemy obecnie żadnych napisów eksploatacyjnych. Znajdziemy natomiast wnęki - łudząco przypominające wnęki oświetleniowe, a te pojawiają się w 1934.! W płaszczyźnie ścian odnaleźć możemy drewniane listwy - służące prawdopodobnie montażowi wyposażenia. Pewnym nawiązaniem do zaleceń Stellungsbau było przejście pomiędzy izbami wypoczynku, niespotykane w biernych konstrukcjach Oder-Stellung. Warunki bytowe jakie tu panowały były z pewnością trudne. Trudno określić, czy na wyposażeniu schronu znajdował się filtrowentylator. Otwory w ścianach oraz czerpnie powietrza w płaszczyźnie elewacji wejściowej, mogą wskazywać, że mogło tak być. Trudno też orzec, czy w schronie znajdował się piecyk...

Postscriptum:

Kto by pomyślał, że ze spontanicznego pomysłu wycieczki do Kostrzyna nad Odrą zrodzi się tak ciekawy temat! W sumie tamtego dnia moim celem głównym było Eisenhüttenstadt. W drodze "powrotnej" wpadłem na pomysł odwiedzenia Kostrzyna i obejrzenia obu Unterstand'ów. Już w momencie penetracji pierwszego Gruppenunterstand'a temat tych oryginalnych obiektów zaintrygował mnie. Pragnę podziękować panom Arkadiusz Woźniakowski oraz Marcin Wichrowski za sugestie oraz cenne komentarze i dyskusję. Chciałbym tu zacytować komentarz Arkadiusz Woźniakowski, który rzuca nowe światło na temat współczesnych fortyfikacji Kostrzyna, cyt.:

Porównanie tego schronu do obiektów z Pozycji Szczycieńskiej, którą akurat dobrze znam, nie rozwiązuje problemu datowania, ale daje kilka spostrzeżeń.

1. Strzelnice obrony wejścia były także w schronach z »1925«, podobnie jak nisze o identycznych na oko rozmiarach. Natomiast z takim pancerzem się tam nie spotkałem. Schrony z 1925 mają inny, prymitywniejszy, a nowsze budowane od 1928 wzór »prastellugnsbau«.
   

2. Podobnie sprawa z wentylacją. Tu jest podobny do analogicznych budowli z Prus Wschodnich z 1925r. Od 1928 stosowano już zamknięcia przewodów.
   

3. Drzwi. Tak samo. Konstrukcja wydaje się nieco nowocześniejsza niż w schronach z 1925, ale jakby za prymitywna na lata 30. Podsumowując, też bym stawiał na »ok. 1930«, nie później jednak niż 1931. Natomiast biorąc pod uwagę powyższe wątpliwości, nie odrzucałbym możliwości, że powstały wcześniej. Może nawet przed 1928? Czy możliwe jest, że schrony nie zostały wykryte przez komisję aliancką? Niestety o niemieckim budownictwie obronnym na wschodzie do początku lat 30. wciąż mało wiadomo.
   

W nawiązaniu do powyższego komentarza cenne wydaje się również spostrzeżenie Marcin Wichrowski, cyt:

Z pewnością nie zbudowano ich przed przebudową mostów na Warcie i Odrze (1926-27). Czyli pasowałoby 1927-1928.

Reasumując: o dacie wzniesienia obu kostrzyńskich schronów dalej nie wiemy nic pewnego, ale dzięki powyższej dyskusji jesteśmy bliżej poznania tej prawdy. Oczywiście - w tym wypadku najcenniejszym źródłem takiej informacji były by dokumenty źródłowe - ale czy one jeszcze istnieją? Być może skazani jesteśmy właśnie na takie domniemania i na analizę porównawczą. Jedno jest pewne: okazuje się, że Kostrzyn posiada kolejne dwie kolejne - jak to często określamy - perełki. W dodatku z zachowanymi nietypowymi wczesnymi pancerzami! Warto by miasto o nie zadbało, szczególnie chroniąc pancerze przed kradzieżą. Może Muzeum Twierdzy Kostrzyn są na to jakieś pomysły?

Metryczka:

Galeria:

*Twierdza Kostrzyn. Mapa fortyfikacji i garnizonu, oprac.: J. Biesiadka, M. Wichrowski, skala 1:25 000, współrzędne GPS, wyd. I, Poznań 2016, ISBN: 978-83-915340-3-8.

**Przeczytają Państwo o nim TUTAJ.

***Uczciwie należy nadmienić, że o rzeczonych Unterstand'ach pisali panowie B. Perzyk i J. Miniewicz, datując je na 1925r. (B. Perzyk, J. Miniewicz, Międzyrzecki Rejon Umocniony, Warszawa 1993, s. 5).

****Jej tekst znajdziemy w opracowaniu Marcin Wichrowski, Zasady rozbudowy stref oparcia i uzbrojeniowych [w:] 4 Historie, nr (1) 0/2011, s. 62-71.

*****Z jej tekstem możemy się zapoznać w opracowaniu Marcin Wichrowski, Stellungsbau. Uwagi o budowie pozycji z 1930r. [w:] 4 Historie, nr (2) 1/2015, s. 86-109.

******Choć sama instrukcja Stellungsbau z 1930r. przedstawia m.in. schemat Gruppenunterstand in Eisenbeton - schronu dla jednej drużyny piechoty, w którym stanowisko obrony wewnętrznej zostało zaplanowane. Co ciekawe przykład takiej budowli znajduje się również w Kostrzynie - zaprezentuję ją jutro - stay tuned! Ponadto schrony bierne wznoszone w ramach Pozycji Szczycienskiej w latach 1928-1930 mają również strzelnicę obrony wejścia. Za cenne info dziękuję Franz Aufmann/hauba.pl