Próba krótkiej charakterystyki Frontu Fortecznego Łuku Odry-Warty jest zadaniem karkołomnym. Jeśli miałbym zawrzeć ją w dwóch słowach, odniósłbym się do tytułu artykułu napisanego przez Grzegorza Urbanka: "plac budowy"1. Wzniesienie ogromnego kompleksu kilkudziesięciu ciężkich schronów bojowych rozmaitego typu, połączonych podziemnymi korytarzami, wymagało konkretnego projektu. Wizja tego, co dziś nazywamy "Międzyrzeckim Rejonem Umocnionym" w ciągu lat 1934-1944 zmieniała się kilkukrotnie. Jak stwierdził Grzegorz Urbanek, szczególnie lata 1937-1939, to okres "największej intensyfikacji" prac nad FF O-W-B jako frontem ufortyfikowanym2. Lwia część tego, co dziś możemy poznawać i (cały czas mam nadzieję) badać - powstało właśnie w tym czasie. Nie było też tajemnicą, że wizja frontu ufortyfikowanego właśnie w tym krótkim czasie zmieniała się najbardziej dynamicznie. Schrony odcinka Hochwalde (Wysoka), które pragnę dziś zaprezentować - B 22 i B 263 - były tych zmian owocem.
Obecnie schron B 26 znany jest szerzej jako Pz. W. 726, natomiast B 22 jako Pz. W. 722. Wiele wskazuje, że plany rozbudowy Frontu Fortecznego były tworzone już w pierwszej połowie lat 30. XX w. Przewidywały one dla większości obiektów odcinka Hochwalde wysokie kategorie odporności, w tym A, A1 oraz B. Ogólnie rzecz biorąc, kierowano się doświadczeniami budowy Linii Niesłysz-Obra oraz B-Werków Pozycji Pomorskiej. Gros schronów odcinka Hochwalde miał prawdopodobnie otrzymać rozwijaną od 1935 roku formę B-Werków, czyli wielosektorowych konstrukcji, zaprojektowanych do samodzielnej długotrwałej obrony4. Takimi typami schronów miały być pierwotnie również B 22 i B 26. Jak wskazuje Jacek Biesiadka, minimalne uzbrojenie B-Werk'a na rok 19365, to dwa karabiny maszynowe w kopule sześciostrzelnicowej, broń stromotorowa w postaci moździerza motorowego oraz miotacz płomieni. Konstrukcja taka miała posiadać ponadto co najmniej małą kopułę obserwacyjną6.
Rok 1937 na placu budowy FF O-W-B przyniósł brzemienne w skutki zmiany. Najkrócej można je ująć w słowie "oszczędności". Te dotknęły wielu obiektów, w tym B 22 i B 26... Niezwykle ciekawe informacje przekazuje w tej kwestii Grzegorz Urbanek. Przyszłe Pz. W. 722 i Pz. W. 726 przewidziano jako wieże z ogniem okrężnym7! Oznaczało to radykalne okrojenie ich pierwotnych projektów! Intrygującą kwestią pozostaje odpowiedź na pytanie, jaki kształt przewidywano dla obu dzieł jeszcze przed 1937 rokiem... Warto nadmienić, że wprowadzenie w życie nowych projektów w latach budowlanych 1938-1939, miało swoje znamienne konsekwencje.
Części naziemne Pz. W. 722 i Pz. W. 726 były projektami bliźniaczymi8. Ten pierwszy miał w okresie powojennym mniej szczęścia i został w dużym stopniu zniszczony. W dostatecznym stanie zachowały się środkowa i dolna kondygnacja. Natomiast Pz. W. 726 jawi się jako prawdziwa perła! Jest to obiekt w pełni zachowany. Pewne różnice można natomiast dostrzec w układzie części podziemnej. Eksploracja obu schronów to zadanie karkołomne i wielce ryzykowne. Zaleca się je jedynie doświadczonym eksploratorom. Ponadto, warto pamiętać (!), że oba obiekty to teren Rezerwatu Nietoperzy Nietoperek. Z posiadanych przeze mnie informacji wynika, że penetracja obu schronów jest obecnie niemożliwa.
Do schronów dostać się można było jedynie przez klatkę schodową łączącą z zespołem koszarowym i systemem podziemnym. Światło dzienne oglądały tylko cztery elementy. Wylot szybu ewakuacyjnego, dwie czerpnie powietrza oraz kopuła typu 20P7. Każdy z obiektów uzbrojony był jedynie w dwa karabiny maszynowe MG 34. Poziom uzbrojenia dalece odbiegał od tego, co przewidziane było dla B-Werk'a! Dobrą stroną takiego stanu rzeczy było to, iż obiekty można było łatwo ukryć. Obie wieże posiadały trzy kondygnacje. Poszczególne poziomy były symetryczne.
Najwyższa kondygnacja podporządkowana była funkcji bojowej. Znajdował się to szyb kopuły 20P7, niewielki magazyn podręczny i klatka schodowa. W kopule znajdowały się dwa stanowiska karabinów MG 34. W B 26 prócz kopuły, zachował się pomost bojowy oraz część rur nawiewu powietrza. Śluza łącząca w tym obiekcie klatkę schodową i szyb kopuły posiada zachowane drzwi typu 16P7 oraz gazoszczelne 19P7. Środkowy poziom, prócz klatki schodowej, mieścił największe pomieszczenie części naziemnej - izbę załogi, przeznaczoną dla 12 żołnierzy. Tu także znajdowało się wyjście ewakuacyjne. B 22 i B 26 różniły się w jego lokalizacji. W obu projektach pomieszczenie załogi zamykane było drzwiami przesuwnymi, w obu się one nie zachowały. Najniższa kondygnacja mieściła trzy pomieszczenia: klatkę schodową, pomieszczenie z wejściem do szybu komunikacyjnego oraz niewielką izbę z umywalnią i WC. Na tym poziomie pojawiają się także drobne różnice. W Pz. W. 726 śluza pomiędzy klatką schodową a szybem komunikacyjnym od strony klatki zamykana była drzwiami gazoszczelnymi typu 19P7 (zachowały się), natomiast w Pz. W. 722 drzwiami przesuwnymi (nie zachowały się).
Oba schrony posiadały podziemne zespoły koszarowe oraz połączenie z resztą podziemnego systemu. Kompleksy koszarowe obu obiektów przedstawiają się jako wybitnie mniejsze od tych, które towarzyszą dużym B-Werkom odcinka Hochwalde. W skład zespołu obu schronów wychodziły maszynownia oraz część koszarowa. Układ komór w obu przypadkach różni się. B 22 posiadał układ komór koszarowej i maszynowni usytuowanych prostopadle do siebie, natomiast B 26 ulokowanych w linii prostej. Część zespołu Pz. W. 726 jest obecnie zalana wodą. Oba obiekty zostały wzniesione w pomiędzy 1938 a 1939 rokiem. Mimo to, posiadają szyb zejściowy usytuowany centralnie. Stoi to w sprzeczności ze tezą stawianą m.in. przez Janusza Miniewicza i Bogusława Perzyka o zmodernizowaniu kompleksów koszarowych po 1937 roku9.
Za cenne informacje i inspiracje dziękuję Dariusz Pstuś!
Metryczka:
| Pz. W. 722 i Pz. W. 726 | |
| Umocnienia: | Front Forteczny Łuku Odry-Warty (Festungsfront Oder-Warthe-Bogen) |
| Grupa warowna: | Yorck |
| Pancerze: | 1x 20P7, 3x 19P7 (Pz. W. 722), 4x 19P7 (Pz. W. 726), 2x 16P7, 2x 26P8 (Pz. W. 722), 1x 26P8 (Pz. W. 726) |
| Uzbrojenie: | 2x MG 34 |
| Odporność: | B |
| Rok budowy: | 1938/1939 |
Galeria:
Pz. W. 722:
Pz. W. 726:
(1) G. Urbanek, Pomiędzy frontem fortecznym a pozycją uzbrojeniową. Plac budowy MRU w latach 1937-1939 [w:] Międzyrzecki Rejon Umocniony. 80 lat zabytku architektury obronnej, red. G. Urbanek, Pniewo 2013, s. 79-92.
(2) Tamże, s. 79.
(3) Tamże, s. 82.
(4) D. Pstuś, Fortyfikacje Pozycji Pomorskiej - wybrane zagadnienia z zakresu terminologii oraz rozwoju konstrukcji obiektów i pancerzy [w:] Studia i materiały do dziejów Ziemi Wałeckiej, red. P. Bartosik, nr 12, Wałcz 2021, s. 48.
(5) J. Biesiadka, Formy niemieckiej fortyfikacji stałej w latach 1933-1938 [w:] Międzyrzecki Rejon Umocniony. 80 lat zabytku architektury obronnej, red. G. Urbanek, Pniewo 2013, s. 105. J. Biesiadka opierał się na dokumencie "Erfahrungen des Baujahres 1936. Besichtigugsbemerkungen".
(6) Tamże.
(7) G. Urbanek, Pomiędzy frontem..., s. 82. G. Urbanek powoływał się na dokument "Bemerkungen gelegentlich der Besichtigungsreise des Inspekteurs in die Bereiche der Fest. Insp. III und IV vom 22.-27.11.37".
(8) R.M. Jurga, A.M. Kędryna, Festungfront Oder-Warthe-Bogen. Katalog. Odcinek Centralny, Boryszyn 2006, s. 88 i 90.
(9) J. Miniewicz, B. Perzyk, Międzyrzecki Rejon Umocniony 1934-1945, Warszawa 1993, s. 54.
